18 september 2020 – Suïcide. Het blijft een taboe en lastig te doorgronden onderwerp. Daarom probeerde Derek de Beurs, hoofd epidemiologie bij Trimbos Instituut, dit verschijnsel beter in kaart te brengen met een nieuwe benadering: de netwerkanalyse. ‘De netwerkbenadering van suïcidaliteit gaat er vanuit dat suïcidaal gedrag het resultaat is van de dynamische interactie tussen verschillende factoren.’
‘Traditionele onderzoeken bevragen grote groepen mensen op één enkel moment gevraagd naar risicofactoren zoals depressie,’ legt De Beurs uit. Om zo suïcidaliteit twee jaar later te voorspellen. Van dit soort onderzoek leren we heel veel over algemene risicofactoren voor suïcidaliteit. Voor die ene patiënt die voor een klinische behandelaar zit, zijn dit soort resultaten lang niet precies genoeg. Met nieuwe technieken zoals de mobiele telefoon kunnen we eindelijk meerdere metingen van één persoon doen. We krijgen hierdoor veel beter zicht op de unieke en complexe samenhang van risicofactoren binnen één persoon. Dit helpt ons om die ene persoon veel preciezer te volgen en te begrijpen.’
Complexiteit suïcidaliteit
‘Steeds meer komt het besef dat we psychopathologie, en dus ook suïcidaliteit, moeten bestuderen in al zijn complexiteit,’ aldus De Beurs. ‘Vergelijk het met het weer: om weersvoorspellingen te doen, kun je ook niet alleen naar de temperatuur op één moment kijken. Je moet ook factoren meewegen zoals luchtdruk, luchtstromen, windkracht en kans op neerslag. En al die factoren reageren weer op een bepaalde manier op elkaar over tijd. Zo werkt het ook bij suïcidaal gedrag.’
Wie is er kwetsbaar?
‘De mensen bij wie symptomen als piekeren en depressieve gevoelens sterker met elkaar verbonden zijn, lopen meer risico op psychische klachten dan mensen waarbij piekeren nooit tot een somber gevoel leidt. Vergelijk het met dominostenen, bij sommigen staan ze dichter bij elkaar dan bij andere mensen. Valt er een steen om, dan vallen bij kwetsbare mensen gelijk alle stenen om.’
Vicieuze cirkel
‘Wanneer symptomen zoals piekeren door een stressor worden geactiveerd, dan kunnen ze met elkaar in een vicieuze cirkel raken’’ aldus De Beurs. ‘Denk bijvoorbeeld aan de stressor die niemand kan zijn ontgaan: de uitbraak van corona. De pandemie kan ervoor zorgen dat iemand gaat piekeren, wat weer slapeloosheid veroorzaakt. Door slapeloosheid krijgt iemand vervolgens gedachten aan de dood, maar het zorgt ook weer voor piekeren, wat op zijn beurt leidt tot nog intensere gedachten aan de dood. Zo komt iemand in een positieve feedback loop terecht: de symptomen verergeren elkaar steeds, zelfs als een stressor weer verdwenen is.’
Van netwerken naar complexe systemen
‘Netwerken zijn pas een eerste stap naar denken over psychopathologie als een complex systeem. Ecologen en economen bestuderen complexe systemen al langer en daar kunnen we ons voordeel mee doen. Zo is er veel onderzoek gedaan naar omslagpunten. De financiële markt leek plotsklaps in te storten, maar onderhuids waren er al vele signalen dat het systeem onder druk stond. Nu zijn er technieken om deze onderhuidse signalen te voorspellen.’
Netwerk symptomen sterker verbonden vlak voor omslagpunt
‘Elk complex systeem dat op het punt staat om te slaan, blijkt in de periode voor het omslagpunt al minder flexibel te zijn geworden,’ stelt De Beurs. ‘In de psychiatrie is dit idee reeds aangetoond bij een depressieve patiënt die zichzelf een jaar heeft gemonitord met een smartphone. Vlak voor dat hij weer depressief werd, zag je dat zijn netwerk aan klachten sterker verbonden raakte, vaster kwam te zitten. De hypothese is dat we dit ook kunnen zien bij suïcidale patiënten. De verwachting is dat hun symptomen steeds meer gaan samenhangen vlak voordat ze opnieuw in een suïcidale crisis komen.’
Niet stapsgewijs
‘Wat nieuw aan deze theorie is, is dat stress dus niet stap-je-voor-stapje resulteert in meer suïcidaliteit, maar dat er plotsklaps een enorme toename is in suïcidaal gedrag. Het idee is dat dit proces maakt dat suïcides zo plotseling kunnen lijken. De signalen ervoor waren te klein om echt opgemerkt te worden door de naasten, de therapeut of zelfs de patiënt.’
Opzet onderzoek
Theoretisch klinkt dit allemaal heel aannemelijk, maar het moet natuurlijk wel aangetoond worden. Er zijn nu meerdere studies die deze processen bij depressieve patiënten hebben aangetoond, en er is één artikel dat een vergelijkbare hypothese toetste bij suïcidale patiënten. Vanuit de VU in Amsterdam hebben De Beurs en zijn collega’s nu data verzameld van vijf suïcidale patiënten over 3 met een mobiele telefoon. Met deze data kunnen we een start maken om de hierboven geschreven hypothesen te toetsen.
Meer inzicht in problematiek suïcidaliteit
‘De grootste verdienste van de netwerkbenadering tot nu toe is de herwaardering voor de unieke complexiteit van een patiënt; het heeft in eerste instantie zowel voor de patiënt als de clinicus een psycho-educatieve functie. De emotionele beleving van een patiënt is niet iets statisch, maar iets dynamisch wat van week tot week en zelfs van uur tot uur verandert. Denken over psychopathologie en suïcidaliteit als het resultaat van een complex dynamisch systeem kan behandelaars helpen om meer gepersonaliseerde therapie aan te bieden.
Real-time informatie over mentaal herstel
‘Uiteindelijk hopen we dat we met deze theorieën en de daarbij behorende technologieën patiënten real-time informatie kunnen geven over hun mentale herstel. Behandelaars kunnen daar telkens de therapie op aanpassen. Ook hopen we een vroeg-detectie functie te ontwikkelen, die helpt om een volgende suïcidale crisis te voorspellen en te voorkomen. Maar dat is nog toekomstmuziek.
Bron
A network perspective on suicidal behavior: understanding suicidality as a complex system
Denk je aan zelfmoord?
Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem via de chat op www.113.nl of bel 113 (gebruikelijke telefoonkosten) of 0800-0113 (gratis).
Dit bericht is 3016 keer gelezen.