30 november 2023 – Ons dagelijks brood wordt steeds vaker als een probleem gezien. Glutensensiviteit is een complex fenomeen en hoewel er niets mis is met het vermijden van gluten, vormt het een serieuze beperking – die niet altijd nodig is. Daisy Jonkers en Marlijne de Graaf onderzochten het effect van de verwachting dat je gluten gaat consumeren. De resultaten bieden hoop.

Hoogleraar darmgezondheid Daisy Jonkers onderzoekt de relatie tussen voeding en maag-darmziekten zoals het prikkelbaredarmsyndroom (PDS), dat 5 tot 10% van de bevolking treft. Het is een functionele ziekte zonder een duidelijke organische oorzaak en wordt gediagnosticeerd op basis van symptomen. “Het is nog steeds vaak een taboe voor patiënten. PDS wordt momenteel gedefinieerd als een stoornis in de interactie tussen hersenen en darmen, en geassocieerd met vele factoren, zoals veranderde motiliteit, verstoord microbioom, laaggradige ontsteking, lekkende darm, angst, depressie enzovoort.”

Daisy Jonkers is hoogleraar Intestinal Health en wetenschappelijk directeur van NUTRIM.
PDS heeft een complexe etiologie en kent heterogene verschijningsvormen, dus het is moeilijk om het multifactoriële web van oorzaken en gevolgen te ontrafelen. “Samen met onze Europese partners stellen we een groep van 600 patiënten samen, die we aan uitgebreide tests onderwerpen om vast te stellen welke factoren van belang zijn.” Hoewel PDS niet levensbedreigend is, “is het een last voor de patiënten en hun kwaliteit van leven is soms net zo slecht als die van patiënten met een duidelijke organische ziekte, zoals diabetes. Het kan erg vel pijn doen en je beperken in je mogelijkheden om deel te nemen aan veel activiteiten die bevorderlijk zijn voor je welzijn.”

Volgens Jonkers geven mensen vaak aan dat bepaalde voedingsmiddelen de symptomen van de aandoening triggeren. Hoewel glutengevoeligheid zeker niet hetzelfde is als PDS, worden tarweproducten vaak als boosdoener aangewezen vanwege de gluten die ze bevatten – ook als er geen sprake is van coeliakie. Jonkers en haar promovenda Marlijne de Graaf, diëtist en voedingswetenschapper, wilden weten of die causaliteit kan worden onderbouwd, om op die manier uit te vogelen hoe het mechanisme werkt.

G(l)uten Appetit
Gluten is een eiwit dat in granen zoals tarwe, gerst of rogge zit. Het voegt elasticiteit toe aan het deeg en zorgt ervoor dat het product kan rijzen tijdens het bakken. Hoe meer gluten, hoe luchtiger het brood. “Elk product dat tarwe bevat, bevat ook gluten, van brood en pasta tot pizza, koekjes en wat niet al,” legt De Graaf uit en voegt daaraan toe: “Tenzij je coeliakie hebt, een auto-immuunziekte die darmschade veroorzaakt, denken we niet dat het consumeren van gluten op zich slecht is.”

Je zorgen maken over gluten kan echter nadelige gevolgen hebben. Non-coeliakie glutensensitiviteit heeft geen biomarkers; het wordt gediagnosticeerd door het meten van gastro-intestinale symptomen na gluteninname en -onthouding, nadat coeliakie en tarweallergie zijn uitgesloten. Veel voorkomende symptomen zijn maag-darmklachten in al hun vormen, maar ook hoofdpijn, vermoeidheid, ademhalingsproblemen, depressie en nog veel meer.

Jonkers en De Graaf wilden uitzoeken of en in welke mate het nocebo-effect een rol zou kunnen spelen. Nocebo, het tegenovergestelde van het meer bekende placebo-effect, beschrijft de verwachtingen van patiënten waardoor ze negatieve effecten ervaren. Natuurlijk zorgden de onderzoekers er eerst voor dat iedereen met coeliakie en tarweallergie werd uitgesloten, om te voorkomen dat deelnemers gezondheidsschade zouden ondervinden.

In samenwerking met een Europees consortium van onderzoeksinstituten en broodfabrikanten draait hun onderzoek om natuurlijk, glutenvrij (en naar verluidt heerlijk) haverbrood, waaraan alleen gluten – en geen tarwe – werd toegevoegd. De testlocaties waren in Maastricht, Wageningen en Leeds. De deelnemers met non-coeliakie glutensensitiviteit vulden een vragenlijst in om hun symptomen te laten beoordelen en moesten daarna elk uur en in de dagen daarna hun symptomen monitoren.

De deelnemers werden in twee groepen verdeeld: de ene verwachtte gluten te consumeren, de andere niet. Die twee groepen werden, zonder dat ze het wisten, nog eens in twee groepen verdeeld: een groep die haverbrood met toegevoegde gluten at en een groep die dat niet at. “De groepen die geen gluten verwachtten hadden de minste symptomen, of ze het nu wel of niet hadden gegeten,” zegt De Graaf. “De groep die gluten verwachtte en daadwerkelijk kreeg, had de meeste symptomen. De groep die wel gluten verwachtte maar het niet kreeg, zat er tussenin.”

Sommige mensen zeggen dat ze spelt beter verdragen dan tarwe. Hoewel de twee granen aantoonbaar verschillende glutengehaltes hebben, zijn de absolute verschillen erg klein en mogelijk niet klinisch relevant. Daarnaast wijst De Graaf erop dat de samenstelling van granen tussen klimaten en bodems zelfs nog meer kan verschillen dan tussen graansoorten onderling. Jonkers voegt daaraan toe dat, hoewel de bereidingswijze voor zuurdesembrood meer gluten afbreekt dan de methode met gist, het merendeel van de gluten intact blijft, ook in zuurdesembrood.

Geen wondermiddel
Jonkers wijst erop dat de verschillende broodsoorten biochemisch gezien behoorlijk op elkaar lijken. “Het geeft aan dat het mechanisme veel ingewikkelder zou kunnen zijn dan eerder werd gedacht. In de praktijk betekent het dat mensen die slecht reageren op één soort brood, toch andere soorten kunnen uitproberen om te zien of ze die beter kunnen verteren.” De Graaf voegt eraan toe dat de eerste studie alleen de effecten van gluten onderzocht, maar dat andere bestanddelen van de granen, zoals amylase-trypsineremmers of fructanen, ook symptomen zouden kunnen triggeren.

Hoewel het onwaarschijnlijk is dat dit snel een trend zal worden, is de conclusie dat voeding en maag-darmgezondheid enorm complex zijn – in ieder geval meer complex dan het aanwijzen van één ingrediënt als de boosdoener. Dus is gluten goed of slecht? “We kunnen niet uitsluiten dat gluten een bijkomend effect had in onze studie, maar het nocebo-effect was heel duidelijk.” Jonkers toont zich agnostisch in deze kwestie; ze vindt het vooral belangrijk dat mensen een gezond, gevarieerd dieet volgen. “Als je volkorenbrood vermijdt, loop je mogelijk veel vitaminen, mineralen, vezels en fytochemicaliën mis, dus dat is de moeite waard om in je achterhoofd te houden.”

De Graaf vindt het problematisch dat sociale media met hun enorme bereik invloed hebben op de eetgewoonten van mensen, vaak zonder wetenschappelijk bewijs dat hun beweringen ondersteunt. Jonkers voegt daaraan toe: “We willen goed, genuanceerd en veilig advies geven. Volg een uitgebalanceerd dieet met een grote variatie aan voedsel, niet te veel calorieën en niet te veel verzadigd vet, met veel vezels en plantaardige eiwitten…” Ze raadt mensen aan om naar hun lichaam te luisteren en in gedachten te houden dat een gezonde spijsvertering om meer draait dan alleen voedsel. Angst veroorzaakt bij veel mensen maag-darmklachten, zoals blijkt uit beide onderzoeken.

Bron: maastrichtuniversity..nl

Dit bericht is 1292 keer gelezen.