24 november 2020 – Movisie sprak aan het begin van de coronacrisis met drie hoogleraren over de gevolgen van de coronacrisis voor de samenleving en voor het sociaal domein. Zes maanden later vonden we het tijd voor een update. Wat is hun analyse en wat zijn hun opvattingen nu, is er voortschrijdend inzicht?

Door corona zijn de spelregels veranderd in het sociaal domein
Margo Trappenburg, bijzonder hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk

Er zijn te weinig smaken in het politiek debat over hoe we de coronacrisis te lijf moeten gaan. Over wat we als samenleving moeten, welke keuzes we maken. Dat is wat Margo Trappenburg, bijzonder hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk (Universiteit Utrecht) momenteel opvalt. ‘Of je bent het eens met de gedeeltelijke lockdown en de afgekondigde maatregelen die het kabinet neemt, of je wilt een nóg veel strengere aanpak, zoals waar de linkse oppositie op hamert.’ En wat daarnaast nog rest aan opvattingen in het openbare debat, stelt Trappenburg, brengt je meteen in het kamp van virus-ongelovigen.

Wat zou het debat volgens jou moeten inhouden? ‘Waar we het meer over zouden moeten hebben, is het scenario waarin we in de samenleving veilige zones en niet-veilige zones creëren. Voor jonge mensen, mensen die al corona hebben gehad, die er niet heel ziek van zijn geworden, zou het heel fijn zijn als het gewone leven toch door kan gaan. Dat voorzieningen, cafés en theaters openblijven, festivals door blijven gaan. En dat we daarnaast voor mensen die wél kwetsbaar zijn, veilige zones creëren. Geef mensen daarbij de keus waar ze willen verkeren. Mensen kunnen zelf een risico-inschatting maken. Er zijn oude mensen die zeggen: “ik heb niet zo heel lang meer te leven en ik was niet van plan om mijn resterende tijd hier in volledige eenzaamheid te slijten.”’ Volgens de bijzonder hoogleraar duiken deze scenario’s wel af en toe op maar worden ze in het parlement te weinig serieus besproken.

Trappenburg onderscheidt voor wat betreft het sociaal domein gewone effecten en ongewone effecten van de coronacrisis. In de eerste categorie vallen de gevolgen die een vergrotende trap zijn van problemen waar sommige mensen al mee kampten: armoede, schulden, huiselijk geweld, eenzaamheid. ‘Corona versterkt de ongelijkheid die er al was. Dat zijn eigenlijk de verwachte gevolgen van de crisis. Maar daarnaast zijn er ongewone effecten, bijvoorbeeld dat we ons veel meer bezighouden met de inclusieve samenleving. De crisis zorgt ervoor dat we de hele samenleving hebben ingericht op de zorg voor kwetsbare mensen. Dat we afstand houden, dat we mondkapjes dragen. Een inclusieve samenleving maar een raar soort variant ervan.’

De anderhalve metersamenleving die we momenteel ervaren, dwingt sociaal werk om na te denken over zijn rol en mogelijkheden, vindt Trappenburg. ‘We zijn gewend om te spreken in termen van “mensen in hun kracht zetten”, “empowerment”. Maar dat is door corona veranderd. Eigen verantwoordelijkheid betekent momenteel niet dat je op zoek gaat naar eigen mogelijkheden, eigen kracht. Nee, het is nu vooral zaak om de richtlijnen van de overheid te volgen. Om ervoor te zorgen dat je geen boa achter je broek krijgt. Dat is een heel andere vorm van eigen verantwoordelijkheid dan waar sociaal werkers gewend zijn om mee te werken met en voor hun cliënten. Corona heeft de spelregels flink veranderd. Goed om na te gaan wat dat voor het beroep betekent.’

We moeten nu doorpakken als we echt verandering willen
Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie

Halleh Ghorashi heeft haar uitspraken van een half jaar geleden er nog eens bijgehaald. ‘Ik bracht toen drie zaken naar voren. Allereerst sprak ik de hoop uit dat de solidariteit die je toen zag met mensen in een kwetsbare positie blijvend zou zijn. En dat diversiteit ondanks de crisis op de agenda zou blijven staan. En als derde stipte ik het belang van kleinschalige buurtinitiatieven aan.’ Voor alle drie de thema’s zijn wat haar eigen analyse betreft, er geen grote verschuivingen. Die gaan nog steeds op.

Rond solidariteit, haalt Ghorashi er een thema bij dat ze vorige keer onbesproken liet. Black Lives Matter. ‘Ik heb nog niet eerder meegemaakt in de dertig jaar dat ik nu in Nederland woon, dat er in het publiek debat zoveel over racisme vanuit een structurele perspectief is gesproken.’ Het onderwerp lijkt niet coronagerelateerd maar Ghorashi ziet toch een link. Dat door de aandacht in coronatijd voor solidariteit voor groepen in een kwetsbare positie, een klimaat is ontstaan om het over verschillende vormen van ongelijkheid te hebben. Tegelijkertijd wil ze zich – zoals ze in juni 2020 al stelde – niet blind houden voor de negatieven effecten die een economische crisis gaat veroorzaken. Dat diversiteit daardoor onderaan het prioriteitenlijstje komt te staan. Niettemin, zegt Ghorashi, geen reden om de inzet rond diversiteit te verminderen. ‘Ongelijkheid is heel erg zichtbaar geworden, mede door corona is ongelijkheid onder een vergrootglas komen te liggen. Daarom moeten we nu doorpakken als we echt verandering willen.’

Ghorashi verbindt het thema solidariteit met de buurtinitiatieven die ze al eerder noemde. ‘Er is heel veel beweging in de samenleving. Mensen gaan zelf actie ondernemen. Neem de coronahelpdesk voor vluchtelingen, een initiatief dat van onderop, door vluchtelingen zelf, is ontstaan omdat de overheid daarin tekortschoot.’ Volgens Ghorashi zou de overheid zich meer moeten realiseren hoe kwetsbaar ze zelf is in tijden van crisis en daarom initiatieven van onderop, burgerinitiatieven, sociaal ondernemerschap veel beter moeten omarmen om gezamenlijkheid en draagvlak te creëren. ‘De mindset van de overheid blijft vooral op controle gebaseerd en deze wordt zelfs versterkt in tijden van crisis.’

De hoogleraar diversiteit zegt gecharmeerd te zijn van de ‘issue based communities’ die zijn ontstaan door buurtinitiatieven. Bijvoorbeeld in Amsterdam-Oost waar restaurants, nu bedreigd door een faillissement, eten bereiden voor de buurt. En waar buurtbewoners worden betrokken bij het rondbrengen van de maaltijden. ‘Zo spreek je mensen die je anders niet zou ontmoeten en ontstaan contacten die niet vanzelfsprekend zijn. Een manier om uit de bubbels en netwerken te komen waarin we gewend zijn om ons uitsluitend in op te houden.’

Nu moet de knop om, maar kunnen we het ook?
Derk Loorbach, hoogleraar transitie

Zes maanden geleden zei hij tien procent ongerust over en negentig procent nieuwsgierig te zijn naar de coronacrisis. ‘Nu is dat verschoven naar dertig procent en zeventig procent’, zegt Derk Loorbach. Hij greep – daarvoor ben je tenslotte transitiehoogleraar ¬– afgelopen voorjaar met andere experts met online meetings de crisis aan om na te denken over wat er anders kan en anders moet in de samenleving. En hoe de coronacrisis daarbij als katalysator kan fungeren. ‘Ik ben blij dat ik me toen niet overoptimistisch heb getoond over veranderingen’, zegt hij nu. ‘Wat je ziet is dat de conservatieve krachten taai zijn, die uit eigen belang veranderingen tegenhouden. Ze hebben ook de machtspositie om dat economische eigenbelang te dienen en in stand te houden.’

De crisis heeft  Loorbach verder gesterkt in de overtuiging dat de tijd rijp is dat we daadwerkelijk de knop moeten omzetten in onder meer het sociaal domein. En waar zijn toegenomen bezorgdheid zit: ‘De vraag is of wij en de politiek, het bestuur daartoe in staat zijn.’ Hij geeft een voorbeeld uit het sociaal domein. Recent Rotterdams onderzoek maakt duidelijk dat het aantal dak- en thuisloze jongeren in twintig jaar hetzelfde is gebleven. De hoeveelheid professionals die zich met het probleem bezighouden, is daarentegen verzevenvoudigd. En de hoeveelheid publiek geld dat er is ingestoken zelfs verdertienvoudigd. Loorbach: ‘De inzet is dus contraproductief geweest.’ Een belangrijke oorzaak daarvan is volgens hem de manier van werken in het sociaal domein. ‘Niet in de uitvoering – maar het systeem, dat klopt niet. Tijdelijke projecten, telkens met nieuwe aanbestedingen werken. Geen continuïteit. En met corona escaleert het, het legt de fouten in het systeem scherper bloot.’ En nu zien we de gevolgen voor mensen in een kwetsbare positie misschien nog niet, betoogt Loorbach – we zitten immers in een gedeeltelijke lockdown. ‘Maar we zullen, als we op dezelfde voet verder gaan, over twee jaar merken dat bijvoorbeeld de armoede nog verder is toegenomen, dat de situatie van mensen in een kwetsbare positie verder is verslechterd.’

Loorbach is niet zonder hoop, hij wil niet cynisch klinken. Zijn hoop is gevestigd op de uitvoerende praktijk, sociaal werkers. ‘Dat de frustratie zo hoog oploopt bij hen, dat ze laten weten dat het zo écht niet langer kan. En dat daardoor op het niveau van politiek en bestuur de knop écht omgaat. Dat er een basisinfrastructuur komt, een sociale basis waar we altijd op kunnen terugvallen. Om voorbeelden te geven: iedereen zou recht moeten hebben op een woning, iedereen moet in aanmerking kunnen komen voor schuldsanering per direct. Daar moeten vanuit de overheid geen beletsels meer voor worden opgeworpen. Nu is de tijd gekomen om dat te regelen.’

Bron: movisie.nl

Dit bericht is 2811 keer gelezen.