20 november 2018 – Veel mensen met een depressie hebben baat bij antidepressiva. Maar kun je er ook veilig mee stoppen als het weer beter gaat? Hoe zit het met de risico’s op terugval? En wat is een verstandig afbouwtraject? Hiernaar is nog amper gedegen onderzoek gedaan. De OPERA-studie brengt daar verandering in.
In Nederland gebruiken ruim 150.000 mensen met een depressie langer dan een jaar antidepressiva. Veel patiënten hebben er baat bij, maar langdurig gebruik heeft soms ook nadelen. Gebruikers willen weten hoe lang ze antidepressiva moeten gebruiken. Het probleem is dat niet duidelijk is wat de beste vervolgstappen zijn na de start van een behandeling. Kan iedereen na enige tijd weer veilig stoppen? En volgens welk schema dan? Hoe zit het met het risico op terugval, en wie loopt dat risico vooral? Met de OPERA-studie start begin 2019, gefinancierd vanuit het het ZonMw-programma Goed Gebruik Geneesmiddelen een breed gedragen, grote trial. De studie moet behandelaars en patiënten handvatten gaan bieden voor veilig afbouwen.
Risicovol zelf stoppen
Projectleider is prof. dr. Brenda Penninx, hoogleraar psychiatrische epidemiologie (Amsterdam UMC, locatie VUmc). Ze noemt het publieke én professionele debat over antidepressiva ‘emotioneel beladen’, met felle voor- en tegenstanders. De effectiviteit van de middelen is onbetwist, zegt Penninx, maar over het meest adequate gebruik zijn nog veel vragen. ‘Patiënten ervaren met name het langdurig gebruik als negatief. Veel mensen willen het liefst stoppen als het ze beter gaat. Maar het ontbreekt aan evidentie bij wie je veilig kunt afbouwen nadat de depressie vermindert, en op welk moment.’ Nogal wat huisartsen en psychiaters blijven toch maar herhaalrecepten uitschrijven. Of patiënten stoppen juist op eigen gelegenheid, zonder goed overleg met hun behandelaars. Met als gevolg dat ze soms weer terugvallen in een depressie.
‘OPERA sluit goed aan bij de dagelijkse behandelpraktijk bij depressie’
‘De richtlijnen voldoen prima voor het starten van antidepressiva, maar over veilig afbouwen is te weinig kennis beschikbaar. Daarom zijn er vooral veel meningen over wat goed is of niet. Zolang een patiënt niet klaagt, hebben veel dokters de neiging gewoon weer een herhaalrecept te geven. OPERA gaat helpen om de patiënt beter persoonsgericht te adviseren over doorgaan of juist afbouwen. Mooi is ook dat de zogeheten buiten-trialpopulatie wordt gevolgd, dus de mensen die niet in de studie worden ingeloot. Hoe doen zij het in de praktijk? OPERA wordt al een pragmatische trial, maar zo sluiten de uitkomsten straks nog beter aan bij de dagelijkse praktijk.’
Prof. dr. Pim Assendelft, hoogleraar huisartsgeneeskunde, Radboudumc
Reëler beeld patiënten
Penninx: ‘We gaan kijken wat in de behandelpraktijk de kans is op terugval bij afbouwen. Maakt het uit of mensen voordat ze gaan afbouwen lang of minder lang antidepressiva gebruiken? Wat is het beste moment om te stoppen, en verschilt dat misschien per patiëntgroep?’ Omdat bij huidige gebruikers het voortraject mogelijk sterk van invloed is, volgt OPERA een geheel nieuwe groep patiënten die net zijn begonnen met antidepressiva. De deelnemers die een stabiele verbetering van hun depressie laten zien, worden per loting verdeeld in twee groepen. Eén groep gaat relatief snel afbouwen, de andere doet dit pas later in het jaar. Een deel van de deelnemers komt straks uit ggz-instellingen, maar de meesten uit de huisartsenpraktijk, aldus Penninx. Daar worden antidepressiva veelal voorgeschreven, en het is volgens haar de plek waar je afbouw zou moeten bespreken. ‘Eerder onderzoek is vooral gedaan bij de zwaarste groep met een depressie, vaak binnen specialistische centra. OPERA moet een reëler beeld geven over de hele breedte van de dagelijkse behandelpraktijk.’
‘Deze studie gaat pionieren op relevant terrein: hoe kun je veilig stoppen?’
‘Zijn antidepressiva gevaarlijk? Dat is wel de perceptie bij een deel van het publiek. Mensen lijken voor óf tegen. Voor sommige mensen zijn antidepressiva echt levensreddend, maar anderen hebben er geen baat bij. In de geneeskunde is het probleem dat we veel weten van starten met medicatie, maar nog heel weinig van veilig stoppen. Dat geldt voor veel meer geneesmiddelen dan antidepressiva. OPERA gaat wat dat betreft echt pionieren op een heel relevant terrein, op zoek naar gedegen bewijs voor een beter stopbeleid. Cruciaal is de betrokkenheid van huisartsen én psychiaters, en van andere relevante partijen. Zo kunnen de resultaten straks ook echt landen in de praktijk.’
Dr. mr. Christiaan Vinkers, psychiater en onderzoeker, Amsterdam UMC, locatie VUmc
Hele veld vertegenwoordigd
De studie wordt zeer breed gedragen, van de relevante beroepsgroepen in eerste en tweede lijn tot patiëntenorganisaties. Ook doen er meerdere academische centra (uit Leiden, Groningen, Rotterdam en Nijmegen) aan mee. Dit brede consortium vertegenwoordigt het hele veld, zodat de kennis straks beter te implementeren is en de behandelpraktijk daadwerkelijk met de resultaten kan worden verbeterd. Penninx: ‘Naast het volgen van patiënten in hun gebruik en de effecten op hun depressie, houden we rekening met patiëntervaringen. Ook de kwaliteit van de arts-patiëntrelatie kan immers een rol spelen bij het wel of niet succesvol afbouwen.’ Bovendien investeren de onderzoekers veel in het ‘teruggeven’ van resultaten, zegt Penninx. ‘Wat we vinden, delen we niet alleen met wetenschappers en professionals, maar ook met patiëntenverenigingen. Op www.opera-project.nl willen we naast resultaten ook ruimte geven voor verhalen van patiënten.’
‘Het onderzoek levert bouwstenen op voor individueel advies bij depressie’
‘Mensen beginnen op een vaak niet zo heel strakke indicatie met antidepressiva. En gaan daar vervolgens als vanzelf mee door. Er is nogal wat oneigenlijk gebruik, zou je kunnen zeggen. Veel patiënten willen het liefst stoppen, maar niemand weet goed hoe dat het beste kan. Dat maakt mensen onrustig. In mijn eigen praktijk merk ik dat stoppen een intensieve begeleiding vergt. Maar je hebt als arts geen handvatten in de vorm van duidelijke evidentie over wat nu het beste stoptraject is. Daar gaat OPERA veel in verbeteren. Ik verwacht dat we goede bouwstenen zullen vinden om patiënten beter een individueel advies te kunnen geven.’
Prof. dr. Mattijs Numans, hoogleraar huisartsgeneeskunde, LUMC, tevens praktiserend huisarts
Gepersonaliseerde behandeling
Penninx hoopt dat OPERA gaat bijdragen aan een meer gepersonaliseerde behandeling. ‘We weten dat depressie voor sommige mensen een chronische ziekte is, waarbij langdurig antidepressivagebruik nodig is. Maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Het mooiste zou zijn als we uiteindelijk scherpe patiëntprofielen kunnen schetsen. Zodat we beter kunnen voorspellen wie er baat heeft bij langdurig gebruik en bij wie afbouwen heel goed mogelijk is.’
OPERA (Netherlands study of Optimal, PERsonalized Antidepressant use) is een gerandomiseerde placebo-gecontroleerde studie naar de korte- en langetermijneffecten van vroege afbouw van antidepressiva versus latere afbouw. Van een groep van 2.000 patiënten die antidepressiva gebruiken, worden er 400 gevolgd in hun afbouwproces. Kijk op www.opera-project.nl voor de samenstelling van het consortium en de adviesgroep. De studie loopt tussen 2019 en 2025 en wordt met € 2,9 miljoen gesubsidieerd door ZonMw.
Meer informatie
Bron: zonmw.nl
Dit bericht is 4949 keer gelezen.
