29 maart 2025 – Uit praktijkonderzoek blijkt dat 90% van de patiënten met psychische klachten zich soms of regelmatig schuldig of beschaamd voelt over hun situatie. Deze gevoelens kunnen herstel belemmeren, tegelijkertijd maakt 42% van de zorgverleners stigma bespreekbaar. Patiënten vinden het zelf ook moeilijk om het onderwerp bespreekbaar te maken, terwijl openheid juist helpt. Reden genoeg om aandacht te vragen voor destigmatiserend werken.

In dit interview spreken we met Jaap van Weeghel,emeritus-hoogleraar participatie en herstel en bestuurslid bij MIND,en Mirte Sonntag, artdirector en ervaringsdeskundige, over de gevolgen van stigma en hoe je hierover het gesprek kunt openen. 

De gevolgen van stigma

“Wanneer mensen merken dat er in hun omgeving negatief wordt gedacht over psychische klachten, kan dat grote impact hebben. Ze beschouwen zichzelf dan als minderwaardig, trekken zich terug uit sociale situaties en kunnen zelfs uitvallen op hun werk. Dit leidt tot een vicieuze cirkel: hoe meer je het gevoel hebt dat je er niet bij hoort, hoe minder je meedoet in de maatschappij,” vertelt Jaap.

Voor Mirte had stigma een diepgaand effect. Opgegroeid in een omgeving waar over haar psychisch zieke oma werd gesproken als ‘de dorpsgek’, wist ze zeker dat zij dat label koste wat kost wilde vermijden. “Ik hield mijn eigen psychische klachten 25 jaar lang verborgen. Het gevolg? Een leven in eenzaamheid, vol schaamte en angst. Het stigma heeft mijn herstel jarenlang belemmerd en zorgde ervoor dat ik niet meer meedeed in de maatschappij.”

De complexiteit van openheid

Er zijn de afgelopen jaren campagnes geweest die helpen om psychische klachten bespreekbaar te maken. Volgens Jaap focussen die vaak op de ‘lichtere’ aandoeningen, zoals depressie en burn-out. “Mensen met meer complexe diagnoses – borderline, psychose, verslaving – worden door velen nog steeds als ‘echt gek’ gezien. Inclusiviteit wordt vaker besproken, maar stigma blijft een apart probleem dat we serieus moeten nemen.”

Voor Mirte is het niet alleen het oordeel van anderen dat zwaar weegt, maar vooral de gevolgen ervan. “Toen ik open was over mijn psychische problemen, kreeg ik direct te maken met vooroordelen. Mensen namen een andere houding aan ten opzichte van mij. Geen vragen, maar oordelen en adviezen. Terwijl vragen stellen juist helpt! Stigma ontstaat vaak door onwetendheid en angst. Wees nieuwsgierig naar mijn verhaal, stel vragen en laat mij vertellen. Want juist door te praten kan ik ventileren- en dat geeft ruimte in mijn hoofd, soms precies wat ik nodig heb.”

Wat nodig is voor echte verandering

Volgens Jaap moet stigma structureel worden meegenomen in behandelingen en modules. “Het zou bijvoorbeeld een vast onderdeel moeten zijn van psycho-educatie. En ook over de grenzen van de ggz heen. Zoals binnen de netwerkzorg, waar we kunnen samenwerken om stigma op de kaart te zetten. Zo kan een hoop leed worden weggenomen, want soms hebben mensen meer last van stigma dan van de aandoening zelf.”

Mirte benadrukt ook de rol van hulpverleners hierin. “Een simpele vraag als: ‘Wat gebeurde er die avond?’, gaf mij de ruimte om mijn verhaal over mijn suïcidepoging te delen. Dat gesprek was van ongelofelijke waarde. Bij een andere behandelaar werd er over geoordeeld en mocht ik er juist niet over praten.  Sommige dingen zijn er niet om op te lossen, maar om te delen. Praten helpt, maar alleen als de ander echt durft te luisteren.”

Wanneer vertel je je verhaal?

Openheid over psychische klachten blijft lastig. Volgens Jaap krijgen mensen nu heel tegenstrijdige adviezen: van ‘wees open en eerlijk’ tot ‘houd het voor jezelf’. “Maar het allerbelangrijkste is dat erover gesproken wordt. Wat wil je vertellen? Wanneer? En hoe? Daar moet begeleiding voor zijn.”

Voor Mirte was het jarenlang onmogelijk om eerlijk te zijn. Maar na een lange periode in een opname besloot ze het roer om te gooien en koos ze voor openheid. “Toch is openheid niet altijd makkelijk: als ik vertel dat ik autisme heb, halen mensen er direct allerlei stereotypen bij. Maar het helpt om vragen te stellen en niet meteen te oordelen.”

Kunnen we nú al wat doen?
Jaap en Mirte zijn beiden van mening dat er zeker al direct actie kan worden ingezet. Mirte moedigt iedereen aan om vragen te stellen. “Denk niet dat je verkeerde vragen kunt stellen. Vraag bijvoorbeeld of iemand zich schaamt voor de situatie, vraag naar hoe de omgeving reageert of hoe je denkt dat je omgeving reageert als je open bent over je psychische klachten.”

Jaap geeft aan dat je heel praktisch kunt kijken naar je eigen praktijk. “De ‘oppervlakte filosofie’ toepassen. Niet analyseren aan de hand van theorieën over onbewuste vooroordelen diep in de eigen psyche. Kijken naar het eigen dagelijkse handelen. Hoe gedragen we ons? Hoe gaan we met elkaar om? Daarin kan ervaringskennis een belangrijke rol spelen. Laat mensen die hiermee te maken hebben meepraten, aangeven waar ze tegenaan lopen. Het is geen directe oplossing, maar het brengt de vraag scherper in beeld. Het TCL3-model van Corrigan, zoals beschreven in de zorgstandaard, biedt hiervoor goede handvatten.”

Het opnieuw inkleuren van het leven

Voor Mirte veranderde alles door de keuze voor openheid. “Doordat ik mezelf alleen nog maar zag als patiënt, met alles wat daarbij hoorde, was de mens Mirte volledig verdwenen.” Door open te zijn over wat er in haar omging, kon ze steun ervaren. Kwam ze erachter dat ze niet de enige was die worstelt. Beetje bij beetje begon ze haar leven opnieuw in te kleuren.

“Als communicatie-professional besloot ik mijn persoonlijke ervaring te combineren met mijn vakgebied. Dit werd als heel waardevol gezien en zorgde ervoor dat ik weer mee mocht doen in de maatschappij. Ik was niet alleen meer die ‘patiënt’. Destigmatisering gaat over gezien worden. Ik mag er zijn met of zonder psychische kwetsbaarheid, want naast al mijn moeilijkheden en problemen, ben ik Mirte en sta ik weer volop in het leven. Ik voel de erkenning dat ik weer meedoe, dat ik niet meer alleen die patiënt ben. Dat geeft het leven weer kleur!”

Jaap hoopt dat stigma niet langer een ‘randonderwerp’ blijft, maar structureel wordt aangepakt. “Het is van belang dat we stigma opnieuw op de kaart gaan zetten, dat er meer onderzoek gedaan wordt naar werkzame programma’s die we in Nederland kunnen toepassen.”

Van stigma naar sterkte
Voor het toepassen van de zorgstandaard en het creëren van bewustwording is ondersteuning beschikbaar.
Praktische ondersteuning 

Bron: akwaggz.nl

Dit bericht is 1850 keer gelezen.