13 februari 2025 – In het nieuwe Centrum voor Religie in de Publieke Sfeer verdiepen onderzoekers van de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences (TSB) en de Tilburg School of Catholic Theology (TST) zich in de rol van religie en spiritualiteit in onze hedendaagse ‘seculiere’ samenleving. Dat wil zeggen, een samenleving die steeds minder beïnvloed wordt door godsdienst en geloof. Maar is dat wel zo? We spreken met onderzoekers Kees de Groot, Peter Achterberg, Suzanne Klein Schaarsberg en Romy Oomens over waarom religie een grotere rol in onze levens speelt dan dat je misschien verwacht.

Op 20 februari wordt het nieuwe onderzoekscentrum gelanceerd met een symposium op de campus. Wat is de aanleiding voor het oprichten van dit centrum?
“Er wordt gezegd dat we leven in een maatschappij waarin mensen zich steeds minder aantrekken van religie of spiritualiteit, en ‘gelovigen’ een soort uitstervend ras zijn. Maar als je goed kijkt, zie je dat dat helemaal niet het geval is. We houden nog altijd vast aan religieuze tradities en er ontstaan nieuwe vormen van religie en spiritualiteit. Mensen blijken daar, juist in onze moderne maatschappij, nog steeds veel behoefte aan te hebben. Religie en spiritualiteit zijn helemaal niet verdwenen in onze moderne samenleving. Alleen vind je de pastoors van vroeger nu eerder bij de fitness, of in de vorm van coach.”

“Ook in de sociologie zie je de tendens om minder te doen met vraagstukken die over onderwerpen zoals godsdienst gaan, maar dat vinden wij eigenlijk vreemd. Met dit centrum willen we dit onderwerp weer op de kaart zetten. We hebben daarom als theologen en sociologen de handen in elkaar geslagen om te kijken hoe religie vandaag de dag werkt in onze maatschappij.”

Tegenwoordig zijn mensen meer vervreemd van de kerk in de traditionele zin, maar daarmee is de zoektocht naar betekenis niet zomaar weg.

Hoe komt het dat de heersende opvatting is dat religie steeds minder aanwezig is in onze maatschappij?
“Als mensen nu aan religie denken, wordt gedacht aan een kerkgenootschap, een club waar je bij hoort, mensen die elke week naar de kerk gaan: alsof dat de enige vorm van religie is. Tegenwoordig zijn mensen meer vervreemd van de kerk in de traditionele zin, maar daarmee is de zoektocht naar betekenis niet zomaar weg. Zo denken over religie is iets relatief nieuws.”

Welke vragen beantwoorden jullie binnen het nieuwe onderzoekscentrum?
“We verdiepen ons onder meer in spiritualiteit, en of er verschillende groepen te ontdekken zijn onder mensen die zich met spiritualiteit bezighouden, zoals bijvoorbeeld mensen met een hoger opleidingsniveau die naar yogales gaan en mensen met een lager opleidingsniveau naar een paranormale beurs. We bekijken of mensen spiritualiteit inzetten om zichzelf een status aan te meten en te onderscheiden van anderen, en in hoeverre dit ongelijkheid in de hand werkt. We zien bijvoorbeeld ook dat religieuze instituties zich steeds meer gaan gedragen als een bedrijf op de neoliberale markt. Religie wordt een product om te consumeren.”

“Daarnaast stellen we ons de vraag wat nog heilig is in onze huidige samenleving. Wat vinden we nog de moeite waard om te beschermen? En wat offeren we op? Landsgrenzen, het klimaat, kerkelijke gebouwen? Om een voorbeeld te geven: de jaarlijkse Sint Maarten parade in Utrecht is een enorm evenement. Onderdeel is een enorme lichtsculptuur van de christelijke heilige Sint Maarten, die als verbindend figuur een centrale plek heeft in de parade. Dat is heel interessant, een religieus figuur wordt hier gebruikt om bewoners van een stad een gevoel van verbondenheid te geven, om iets heiligs te creëren. Dat zien we ook bij het grootse evenement “The Passion” rond Pasen, of het vieren van carnaval. Iets wordt heilig gemaakt, hoewel het voor de traditioneel gelovigen meer met ontheiliging te maken heeft.”

Welke rol speelt digitalisering in de manier waarop jongeren aankijken tegen religie en spiritualiteit?
“Digitalisering lijkt meer een vliegwiel, een middel om in aanraking te komen met spiritualiteit. Je kan van alles een beetje proeven, door op sociale media video’s te kijken over kaartleggingen, yoga of reiki, of het luisteren van meditatiepodcast. Op TikTok zie je bijvoorbeeld veel vormen van spiritualiteit terug, die ontzettend populair zijn onder jongeren. Denk aan spirituele kaartleggingen. Het is ook een medium waar we zien dat jongeren meer in aanraking komen met conservatieve, religieuze waarden. Wat vroeger binnen de muren van de kerk gebeurde, ligt nu voor iedereen voor het oprapen. Elke generatie worstelt met vragen over zingeving en betekenis. Doordat jongeren veel online zijn, wordt de zoektocht naar betekenis op een andere manier dan vroeger, namelijk online, ingevuld.”

Digitalisering lijkt een vliegwiel om in aanraking te komen met spiritualiteit. Je kan van alles een beetje proeven, door op sociale media video’s te kijken over kaartleggingen, yoga of reiki, of het luisteren van meditatiepodcast.

Welke grote veranderingen hebben zich de afgelopen jaren voorgedaan in de samenleving op het gebied van hoe er naar religie wordt gekeken?
“Een belangrijke ontwikkeling van de afgelopen jaren is dat mensen afstand nemen van de oude vertrouwde instituties, en minder vaak lid zijn van bepaalde organisaties of partijen. Voorheen kon je makkelijk te weten komen hoeveel religieuze mensen een land telde, je hoefde simpelweg de leden te tellen. Nu is het veel lastiger om te bepalen hoeveel mensen spiritueel zijn. Het is veel meer diffuus en fluïde.

We zien daarnaast dat bepaalde groepen in de samenleving van mening zijn dat we als maatschappij onze ziel zijn verloren. Er ontstaan hierdoor nieuwe manieren om te ontdekken wat het is om mens te zijn en politiek actief te zijn, hoe de wereld te veranderen. Mensen komen daarvoor massaal bijeen op plekken als Ahoy in Rotterdam of de RAI Amsterdam.

Ook zien we dat er in de politiek anders naar religie wordt gekeken. Zo wordt religie in de samenleving ter discussie gesteld terwijl dat voorheen werd gezien als iets wat mensen in de samenleving met elkaar verbond. Het wordt nu al snel beschouwd als een bron van conflict, en gebruikt om bepaalde groepen weg te zetten, terwijl het helemaal niet zo zwart-wit is. Religie is er in heel veel vormen gewoon. Neem een inloophuis hier in Tilburg dat taallessen verzorgt voor migranten. Dat komt voort vanuit een christelijk, verbindend, gedachtegoed.”

Wat maakt jullie onderzoek zo relevant?
“Ons onderzoek gaat eigenlijk over alles wat de mens bezighoudt en mens maakt. Wat betekent het om mens te zijn? Religie en zingeving gaan over wat we echt belangrijk vinden. Het gaat over inclusie en uitsluiting, over wat ons drijft. Het is niet altijd duidelijk zichtbaar, maar religie is er altijd. Je ziet het terug in grote maatschappelijke discussies rondom bijvoorbeeld vaccinaties en abortus, in het onderwijs, economie, politiek, de zorg, noem maar op. Dus daarmee is het juist belangrijk om religie te onderzoeken en onderliggende structuren bloot te leggen. Om ons mens-zijn en de wereld weer een stukje beter te kunnen begrijpen.”

“Ook hopen we dat de inzichten die ons onderzoek voortbrengt er uiteindelijk aan bijdragen dat er meer begrip ontstaat voor en tussen al die verschillende groepen in de samenleving. Van mensen die worden weggezet als ‘samenzweringsgekkies’, tot spirituelen tot de traditionele gelovigen. Het is heel makkelijk om groepen in de samenleving te veroordelen, maar door ze serieus te nemen leer je ze beter begrijpen en kom je tot nieuwe inzichten over hoe de maatschappij en de mens werkt. En kom je erachter dat we toch allemaal meer op elkaar lijken dan we denken.”

Het is heel makkelijk om groepen in de samenleving te veroordelen, maar door ze serieus te nemen leer je ze beter begrijpen en kom je tot nieuwe inzichten over hoe de maatschappij en de mens werkt.

Kijk hier voor het Mini-symposium: Geloof het of niet: religie is overal!

Bron: tilburguniversity.edu

Dit bericht is 1822 keer gelezen.