Kansen voor mensen met psychische kwetsbaarheid op de krappe arbeidsmarkt

Facebooktwitterlinkedinmail

19 oktober 2021 – Nathalie Kelderman interviewt voor Sterk door Werk Gemma van Ruitenbeek, gezondheidswetenschapper en managing director van het Centrum voor Inclusieve Arbeidsorganisatie (CIAO) over de krapte op de arbeidsmarkt en of dit kansen oplevert voor mensen met een psychische kwetsbaarheid.

De nieuwskoppen liegen er niet om: bijna dagelijks zie je berichten die vertellen dat er een tekort aan arbeidskrachten is op de arbeidsmarkt. Je zou denken dat dit kansen oplevert voor mensen die nu aan de zijlijn staan. Toch is dit niet zo eenduidig, legt Gemma van Ruitenbeek uit. Gemma is gezondheidswetenschapper en managing director van CIAO, het Centrum voor Inclusieve Arbeidsorganisatie. Het CIAO is een universitair expertisecentrum dat een platform biedt aan alle partijen die zich professioneel inzetten voor de bevordering van de duurzame participatie en inzetbaarheid van mensen en in het bijzonder van mensen die niet zelfstandig in staat zijn om te participeren in de huidige arbeidsmarkt.

Ik spreek Gemma over hoe de arbeidsmarkt er op dit moment uitziet, welke kansen en uitdagingen er zijn en of een inclusievere arbeidsmarkt, waarin iedereen mee kan doen, in het verschiet ligt.

Hoe staat de arbeidsmarkt er op dit moment voor?
Er is momenteel krapte op de arbeidsmarkt. Dat betekent dat er meer vacatures zijn dan werkzoekenden. De vraag is groter dan het aanbod. Deze krapte is er inmiddels in veel sectoren, maar is extra nijpend in de zorg, het onderwijs en de techniek.

Biedt deze krapte kansen voor mensen die nu niet deelnemen aan de arbeidsmarkt?
Het biedt zeker kansen voor mensen die nu niet deelnemen, maar de praktijk is wel complexer en weerbarstiger dan je zou wensen. De praktijk is namelijk dat vraag en aanbod nog niet goed op elkaar aansluiten. Werkzoekenden missen bijvoorbeeld bepaalde kwalificaties die wel gevraagd worden. Aan de andere kant zoeken werkgevers naar het schaap met de vijf poten, terwijl een schaap met vier poten misschien ook prima zou passen. Hierdoor is er een mismatch tussen de vraag van de werkgevers en de kwalificaties die de werkzoekenden hebben.

Kan je een voorbeeld geven van deze complexiteit uit de praktijk?
Een voorbeeld is de recente oproep tijdens de Coronacrisis voor meer mensen in de zorg. Er hebben zich toen 28.000 mensen aangemeld, waarvan er uiteindelijk maar 1.200 aan de slag zijn gegaan. Dit heeft te maken met hoe de zorg georganiseerd is. Die is zo dat alleen als het juiste dekseltje op het potje past, dus als mensen precies de gevraagde kwalificaties hebben, ze aan de slag kunnen. Dus zelfs als er evident veel werk is en ook veel aanbod aan werkzoekenden, dan nog is het lastig om dit passend te krijgen. Bovendien: van de 1.200 mensen die aan de slag konden, is een groot deel inmiddels weer ontslagen. De gecreëerde banen waren dus niet duurzaam. De oorzaak hiervan ligt in de organisatie van de zorg: die is georganiseerd in functiehuizen en er wordt gewerkt met een bepaalde financieringsstructuur die nogal rigide is. Hierdoor kan er geen financiering gevonden worden voor functies die buiten de bestaande functiehuizen vallen. Tijdens een crisissituatie zoals in de Corona crisis is men wel in staat buiten deze kaders te denken, maar zodra de crisis geluwd is, schiet men terug in oude patronen, waarin weinig flexibiliteit mogelijk is.

Welke ontwikkelingen zie je nog meer?
Wat ook meespeelt is dat je tegenwoordig voor alles gekwalificeerd en gecertificeerd moet zijn, zodat elk risico afgedekt is. Als bijvoorbeeld een installateur niet gekwalificeerd is en het gaat mis, dan wordt direct de schade op iemand verhaald omdat hij misschien niet kundig geweest is. Aan de ene kant is het goed, dat er kwalificaties gevraagd worden, want het biedt mensen kansen om zich te ontwikkelen, maar je ziet dat we als samenleving zijn toegegroeid naar een wat doorgeslagen kwaliteitsborgend en risicomijdend systeem. Hierdoor is er nauwelijks flexibiliteit meer mogelijk. De balans is er een beetje uit.

Hoe komt het dat er verschillende groepen niet meer kunnen deelnemen aan de arbeidsmarkt?
Dit komt onder andere omdat werk steeds complexer wordt en er hogere functie-eisen worden gesteld. Niet alleen in technisch opzicht, maar ook in sociaal opzicht. Dit is bijvoorbeeld in de techniek een probleem. Een automonteur moet tegenwoordig niet alleen goed een auto kunnen repareren, maar ook sociaal vaardig zijn omdat hij vaak contact met de klant heeft. En in de zorg speelt juist dat dit van oudsher sociale beroep veel technischer is geworden. Denk bijvoorbeeld aan de Intensive Care met alle apparaten die er rondom een bed staan. Er worden dus aan werknemers steeds meer verschillende eisen gesteld. Dat geldt ook voor wat betreft vaardigheden als flexibiliteit en stressbestendigheid. Een relatief kleine groep kan aan al deze eisen blijven voldoen

Welke oplossingen ziet het CIAO voor het groeiende aantal mensen dat niet meer mee kan komen op de arbeidsmarkt?
De oplossing wordt vaak gezocht in dat mensen zich moeten aanpassen aan het werk, maar onze visie is dat het werk passend gemaakt moet worden aan de mensen. Dit doe je door werk anders te organiseren, daar ligt wat ons betreft de sleutel, zodat iedereen mee kan doen. Dan krijg je een inclusieve arbeidsorganisatie.

Je ziet in veel banen dat de functiepakketten te veeleisend en omvangrijk zijn geworden, waardoor mensen het werk niet meer aankunnen en uitvallen met een burn-out.  Wij zien hier oplossingen in het anders organiseren van werk. Je kunt dit doen door bijv. bepaalde ondersteunende taken uit een functie te halen, zodat er banen overblijven met taken waarvoor iemand gekwalificeerd moet zijn. Van de ondersteunende taken worden dan weer nieuwe banen gecreëerd. Dit noemen we instap- en ontwikkelbanen, waarin mensen kunnen instromen, en waar zij door ‘training on the job’ bijgeschoold kunnen worden. Op die manier kan je ook mensen die nu niet mee kunnen doen weer aan het werk krijgen.

Zouden werkgevers meer risico’s moeten willen nemen met het aannemen van mensen die niet helemaal binnen het profiel passen?
Het vraagt innovatief willen denken, bepaalde patronen doorbreken. De kwaliteit van de dienstverlening blijft bovenaan staan. Daar gaan we niet aan sleutelen. Wij geloven in duurzame inzetbaarheid, ook voor de mensen in de instap- en ontwikkelbanen. Zodat ieders talent optimaal benut wordt. En als er scholing nodig is dat mensen die ook krijgen,  maar dan ook in het werk leren en niet alleen het formele leren.

“Er komt bewustzijn bij meer organisaties dat we innovatiever en creatiever om moeten gaan met onze arbeid. Maar er zitten mechanismen in de arbeidsmarkt die dat soms tegenwerken. We zijn als samenleving toegegroeid naar een wat doorgeslagen kwaliteitsborgend en risicomijdend systeem.”

Zijn deze instap- en ontwikkelbanen alleen voor lager opgeleide mensen bestemd?
Daar zijn we inderdaad wel mee begonnen rond 2010; met het creëren van banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, waar mensen weinig opleiding en scholing hebben gehad. Inmiddels zijn we verder en zijn er ook voorbeelden van nieuwe gecreëerde banen die ook voor hoger opgeleid personeel bestemd zijn.

Er is dus tekort aan (gekwalificeerd) personeel in meerdere sectoren. Biedt dit ook kansen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid die buiten de arbeidsmarkt zijn komen te staan?
In principe biedt dit inderdaad kansen, ook voor mensen met een psychische kwetsbaarheid die weer aan het werk willen. Maar dit is geen homogene groep: hij bestaat uit mensen met een Ernstig Psychiatrische Stoornis (EPA) en mensen met zogenoemde Common Mental Disorders (CMD), zoals angst of depressie. Er zitten verschillende opleidingsniveau’s tussen. Wij werken daarom ook niet doelgroepgericht. Wij streven ernaar dat iedereen zo optimaal mogelijk in zijn talent ingezet gaat worden. Om dit te kunnen bereiken moet je werk anders organiseren. Dit kan meerdere verschuivingen in een organisatie tot gevolg hebben.

Tegenwoordig wordt in veel banen flexibiliteit en stressbestendigheid gevraagd. Dat kan voor mensen met een psychische kwetsbaarheid extra moeilijk zijn. Er moeten dan ook banen komen waar dat minder vereist is. Daar werken wij als centrum aan.

Ik heb zelf een psychische kwetsbaarheid en voor mij is het hebben van autonomie en zelf mijn tijd in kunnen delen erg belangrijk voor mijn arbeidsparticipatie. Zijn dit elementen die ook kunnen worden meegenomen als je werk gaat herorganiseren, zodat mensen met een psychische kwetsbaarheid beter tot hun recht kunnen komen in een baan?
Ja, ook werken op andere tijden kan worden meegenomen als je werk gaat herorganiseren. De Corona crisis heeft daar positief aan bijgedragen. Werkgevers waren eerder terughoudend als het om thuiswerken of werken in variabele tijden ging. Tijdens de Coronacrisis hebben we gezien dat de productiviteit van mensen is toegenomen sinds mensen thuiswerken. Dit is een kans, ook voor mensen met een psychische kwetsbaarheid, die bijv. moeite hebben met het werken in kantoortuinen.

Maar ook hier is het zo dat dit niet voor iedereen met een psychische kwetsbaarheid geldt. Voor sommigen is juist het naar kantoor gaan, het werkritme, de sociale contacten, belangrijk om in balans te blijven. En er zijn ook mensen met een psychische kwetsbaarheid die juist moeite hebben met het zelf organiseren. Die hebben baat bij een vaste structuur. Dat moeten we ook niet over het hoofd zien.

Is de urgentie van het probleem van de krapte op de arbeidsmarkt in combinatie met steeds meer mensen die niet mee kunnen doen doorgedrongen tot de politiek?
De adviesorganen van de overheid zoals het CPB (Centraal Planbureau) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) zijn al langer met dit thema bezig en de urgentie in de zorg is nog steeds heel hoog. De maatregelen die genomen worden door de politiek zijn alleen niet structureel. Je kunt dan ook wel zeggen dat de overheid niet inzet op structurele aanpassingen in werk.

Dat klinkt niet heel erg hoopgevend, hoe zie jij dit?
Je kunt dit somber bekijken, maar je kan het ook positief insteken. Er komt bewustzijn bij steeds meer organisaties dat we innovatiever en creatiever om moeten gaan met onze arbeid. Maar er zitten een aantal mechanismen in de arbeidsmarkt in hoe we dingen georganiseerd hebben en ons kwaliteitsdenken die dat soms tegenwerken. Maar we zien ook uit pilots dat er heel veel kansen zijn om werk anders en innovatief te organiseren. Waardoor ook mensen die niet kunnen deelnemen, wel weer mee kunnen doen. Niet iedereen zal die kansen benutten en we zullen ook niet iedere persoon met een psychische kwetsbaarheid aan het werk krijgen maar het moet een olievlek worden. We veranderen het niet in een keer, ik geloof wel in de olievlek.
Welke advies zou je kunnen geven aan mensen met een psychische kwetsbaarheid?
Dat vind ik een lastige vraag, juist omdat deze groep heel divers is: iedereen heeft iets anders nodig.

Maar als ik dan toch een advies mag geven: doe vooral de dingen die je leuk vindt en die bij je passen. Dus ik ga niet zeggen: ga met zijn allen de zorg in omdat daar veel werk is. Als dat niet bij je past word je doodongelukkig. En verder: Stel doelen waar wel een beetje realiteit in zit. Mensen hebben soms hele hoge ambities die niet passen bij de mogelijkheden. Doe dit dan ook in overleg met je omgeving.

Ik ben er tenslotte van overtuigd dat je je alleen maar kunt ontwikkelen tot een loyaal en goed functionerend en waardevol iemand als je in een context zit die bij je past.

Bron: sterkdoorwerk.nl 

Dit bericht is 1800 keer gelezen.

Facebooktwitterlinkedinmail