10 maart 2025 – Mensen met een vluchtachtergrond en mentale problemen vinden moeilijk hun weg naar de geestelijke gezondheidszorg. De drempel om hulp te vragen is hoog. Samenwerken met sleutelpersonen in de ggz kan helpen om allerlei belemmeringen weg te nemen. Een nieuwe handreiking van Pharos laat zien hoe die samenwerking in de ggz-praktijk eruit kan zien.

‘Weet je wel dat 1 kilo suiker 23.000 Syrische lira kost?’, vroeg een Syrische patiënt aan zijn behandelaar. De zorgprofessional begreep er niets van. De aanwezige sleutelpersoon kon meteen uitleggen wat hij nu met deze opmerking precies bedoelde: ‘Je begrijpt mijn situatie niet en hoe zwaar het is om mijn familie in Syrië te onderhouden.’

Het is een veelzeggend voorbeeld dat Sali Alhaiji geeft. Ze weet uit ervaring hoe groot de meerwaarde van een sleutelpersoon in de spreekkamer kan zijn. Sleutelpersonen weten wat de patiënt zegt én bedoelt, ze kunnen bruggen slaan en vertrouwen scheppen. Sleutelpersonen zijn zelf ervaringsdeskundig, ze zijn zelf gevlucht of gemigreerd. Dat is belangrijk, weet Alhaiji, zelf sleutelpersoon en onderzoeker bij Pharos, het Expertisecentrum Gezondheidsverschillen.

Bruggen slaan
Pharos leidt al jaren Sleutelpersonen Gezondheid op om een brug te slaan tussen hun gemeenschap en de Nederlandse gezondheidszorg. Meer dan 300 sleutelpersonen hebben inmiddels al een training gevolgd. Veel van hen werken – vrijwillig of betaald – bij een gemeente of welzijnsinstelling. In de geestelijke gezondheidszorg wordt echter nog maar weinig met sleutelpersonen samengewerkt.

En dat is een gemiste kans, zegt Inge Goorts, projectleider Gezondheid & Migratie bij Pharos, Ook de WHO concludeerde in 2019 dat sleutelpersonen belangrijk zijn bij het bieden van goede zorg aan mensen die gevlucht zijn.

Goorts: ‘Uit het ZonMw-programma Zorg voor Vluchtelingen, blijkt dat mensen met een vluchtachtergrond meer risico lopen op mentale gezondheidsproblemen en tegelijkertijd veel barrières ervaren bij het zoeken naar de juiste zorg. Mensen komen niet of pas laat bij de juiste zorg terecht of ze haken vroegtijdig af. Sleutelpersonen kunnen daar een belangrijke rol in spelen. Voor ZonMw hebben we onderzoek gedaan naar hoe de rol van sleutelpersonen er in de praktijk uit kan zien. En wat ervoor nodig is om dit te realiseren.’ De conclusies zijn vastgelegd in een nieuwe handreiking.

Agendeer de samenwerking met sleutelpersonen binnen de organisatie.

Praktische tips
In de nieuwe handreiking van Pharos staan praktische tips hoe hulpverleners, beleidsmakers en managers meteen kunnen starten om de zorg beter te laten aansluiten. Zowel in de toeleiding, intake, diagnostiek en tijdens de behandeling kan er worden samengewerkt met sleutelpersonen. Ook wordt uitgelegd hoe de samenwerking in beleid kan worden opgenomen.

Goorts: ‘Begin eens met dit onderwerp binnen de organisatie te agenderen, leg contact met Sleutelpersonen Gezondheid in de regio. Ze hoeven niet meteen bij een gesprek aan te sluiten, zij kunnen ook om advies worden gevraagd. Hulpverleners kunnen zelf de e-learning van Pharos over cultuursensitief werken volgen of organiseer een workshop voor collega’s over ggz-zorg aan mensen met een vluchtachtergrond. Dat zou een mooi begin zijn.’

Eigen ervaring met ggz
Het onderzoek van Pharos begon met een literatuurstudie en interviews met ervaringsdeskundigen, ggz-professionals en sleutelpersonen. De eigen ervaringen van Alhaiji kwamen goed van pas. Ze is niet alleen werkzaam als onderzoeker en sleutelpersoon, maar heeft zelf ook ervaring met mentale problemen en de GGZ.  Ik weet hoe belangrijk die juiste klik met de behandelaar is. Dat gaat toch over vertrouwen, over communicatie. Mijn ervaringen gaven mij de mogelijkheid om binnen dit project heel kritisch te kijken: wat hebben we nodig, wat kunnen we nog verbeteren en hoe kunnen we verschillende perspectieven meenemen?’

Obstakels bij het zoek naar hulp
In het onderzoek vormde co-creatie de basis. In een projectgroep bracht Pharos zorgprofessionals, sleutelpersonen, verzekeraars, ZonMw en ervaringsdeskundigen – mensen met een vluchtverleden en ervaring met de ggz – bijeen.

In verschillende sessies zijn allerlei vraagstukken en ervaringen besproken.

Alhaiji: ‘Eerst hebben we gekeken naar de obstakels die vluchtelingen ervaren bij het zoeken naar hulp.’  Uit eerder onderzoek vanuit het programma Zorg voor Vluchtelingen blijkt dat onder meer taal en cultuurverschillen, onbekendheid met het Nederlandse zorgsysteem, maar ook schaamte over mentale problemen de juiste hulp in de weg staan.

Mentale gezondheid
Goorts: ‘Met de projectgroep zijn we deze obstakels verder gaan uitdiepen. We hebben het gehad over de onderliggende factoren van mentale gezondheidsproblemen. We hebben het gehad over de onderliggende factoren van mentale gezondheidsproblemen. Die zitten voor mensen met een vluchtachtergrond niet alleen in wat ze hebben meegemaakt in hun land van herkomst of tijdens de vlucht, maar soms ook in de postmigratiefase. Hoe vind je je weg in deze Nederlandse samenleving? Er spelen soms problemen op allerlei andere gebieden, denk aan schulden, zorgen over de kinderen. Dat is niet iets waar een ggz-professional meteen aan denkt of mee aan de slag moet gaan, maar het is wel goed om te benoemen waar de patiënt met die problemen terecht kan.’

Vanuit de gemeenschap
Een ander onderwerp dat uitgebreid besproken werd, is de rol van de familie in behandelingen. ‘De ggz-zorg is nu vooral gericht op het individu en het versterken van de veerkracht van het individu. Maar als je gewend bent om veel meer vanuit de gemeenschap te denken, dan vraagt dat om een andere taal en een andere benaderingswijze. Natuurlijk zijn er ggz-instellingen die dat goed kunnen, maar dat zit nog niet standaard in het aanbod.”

Bij al dit soort belemmeringen kan een sleutelpersoon uitkomst bieden. In het onderzoek zijn de verschillende rollen voor sleutelpersonen verder gedefinieerd, in de verschillende fasen van het zorgtraject. En dat zijn er nogal wat, beaamt Goorts. ‘Een sleutelpersoon kan op veel momenten een rol spelen. Denk aan uitleggeven over het zorgsysteem, het bespreekbaar maken van mentale problemen, ondersteuning bij toeleiding naar de huisarts en ggz, en vertrouwen bieden in gesprekken.’

Ongemak in de spreekkamer
Ook uit de ggz kwamen belangrijke inzichten en dilemma’s. ‘In de opleidingen blijkt er weinig aandacht te worden besteed aan cultuursensitief werken. Behandelaren weten soms niet goed hoe ze met cultuurverschillen moeten omgaan of hoe er vanuit een specifieke cultuur naar mentale problemen wordt gekeken’

Alhaiji: ‘Er is veel ongemak in de spreekkamer. Hulpverleners weten soms te weinig van een bepaalde cultuur en het ontbreekt hen vaak aan tijd om het vertrouwen van de cliënt te winnen.’  Goorts: ‘Tijd om advies in te winnen bij een sleutelpersoon ontbreekt.’

Volgens de projectleider verwachten ggz-hulpverleners vaak een patiënt met een proactieve houding. ‘Maar dat is niet vanzelfsprekend voor mensen met een vluchtachtergrond, zij komen veelal uit een zorgsysteem waar de professional op een voetstuk staat en die spreek je niet tegen. Ook dat moet je bespreken. Dus niet alleen wat is er met je aan de hand? Maar ook hoe gaan we dit contact aan met elkaar, wat zijn de verwachtingen. Een sleutelpersoon die beide werelden kent, kan hier een grote rol in spelen.’

Meeliften met beweging rondom ervaringsdeskundigheid
Voor de 2 onderzoekers is de meerwaarde van sleutelpersonen in de ggz heel helder; de implementatie daarvan is een stuk lastiger dan in het sociaal domein, waar al veel vaker met sleutelpersonen wordt samengewerkt. Goorts: ‘De ggz is toch gebonden aan landelijke afspraken met zorgverzekeraars: de samenwerking met en de vergoeding van sleutelpersonen is complex. Dit is geen vrijwilligersfunctie. Het was daarom goed dat we ook zorgverzekeraars hebben gesproken in het onderzoek. Het is belangrijk dat zij de meerwaarde van sleutelpersonen inzien.’

Volgens Goorts is er veel te leren van de beweging rondom de inzet van ervaringsdeskundigen in de ggz. ‘Die functie is redelijk goed ingebed en daar kunnen sleutelpersonen – met de juiste opleiding – mogelijk op meeliften. In mijn ogen een mooie kans.’

Bron: zonmw.nl

Dit bericht is 843 keer gelezen.