26 november 2025 – De aandacht voor mensen met schulden neemt toe, maar de problemen nemen niet af. Hoe komt dat? ‘We baseren ons beleid te veel op onjuistheden’, zegt Nadja Jungmann, bijzonder hoogleraar Bijzondere aspecten van het privaatrecht. Ze werpt in haar oratie licht op dringende vragen rond effectieve schuldhulpverlening die de wetenschap nog moet beantwoorden.

Impact schulden
Al op haar 22ste was Jungmann bezig met armoedebeleid als fractie-assistent in de Tweede Kamer. Inmiddels ziet ze niet alleen als wetenschapper, maar ook als trainer gespreksvaardigheden en ambassadeur bij 113 Zelfmoordpreventie hoe groot de impact van schulden kan zijn. ‘Bij een groot deel van de mensen die uit het leven stapt, zijn schulden een belangrijke bron van de uitzichtloosheid die ze ervaren’, legt ze uit. ‘De gevolgen van schulden kunnen gigantisch zijn.’

Is er door de jaren heen veel veranderd in de schuldenproblematiek?
‘De publieke aandacht is enorm toegenomen. Bij de vorige verkiezingen was bestaanszekerheid bijvoorbeeld een groot thema. Die aandacht is niet zonder effect: de afgelopen 15 jaar is de hulp toegenomen voor mensen met schulden en zijn de bevoegdheden van schuldeisers ingeperkt. Schuldeisers kunnen minder makkelijk incasseren en er is veel gedaan om mensen met schulden te helpen. Dat was keihard nodig. Maar in mijn oratie vraag ik me af of we wel op de goede weg zijn, want ondanks alle inspanningen is de problematiek niet afgenomen.’

We zetten ook geen diëtist in een winkel voor grote maten. Hoeveel druk moeten we willen uitoefenen op mensen met schulden?

Krijgen mensen met schulden al genoeg hulp?
‘De stap naar hulp is heel groot voor mensen met schulden. In Nederland zijn er 750 duizend huishoudens met schulden. Slechts 10 procent daarvan zet de stap naar hulp en nog geen 3 procent zit in een regeling met zicht op kwijtschelding. De afgelopen jaren is er van alles gedaan om daar verandering in te brengen. We hebben de duur van de schuldregeling gehalveerd, dus mensen hoeven minder lang af te betalen. Er zijn vrijwilligersprojecten opgezet, de aanmeldprocessen zijn vereenvoudigd en gemeenten gaan tegenwoordig zelfs bij mensen langs de voordeur om hulp aan te bieden als er betalingsachterstanden zijn. Maar we zien dat nog steeds bijna iedereen hulp afwijst. Ondanks al die maatregelen maken er niet meer mensen gebruik van de hulp.’

Risicogroepen
Schulden komen relatief veel voor bij mensen met een laag inkomen. Mensen die grote verschuivingen in hun leven hebben meegemaakt, zoals een scheiding of ontslag, lopen ook meer risico. Daarnaast speelt gedrag een rol: mensen met een lagere zelfregulatie zijn gevoeliger voor verleidingen en hebben vaker schulden. Jongeren en zelfstandigen vormen sinds enkele jaren een groeiende risicogroep.

Is de schuldenproblematiek minder groot dan we denken?
‘Dat is de vraag. Onder de huidige aanpak ligt de aanname dat we 750 duizend huishoudens moeten helpen. Dat zijn de mensen met betalingsachterstanden, maar of die allemaal problematisch zijn weten we bijvoorbeeld niet. Daarvoor moeten we ook het inkomen en vermogen van die huishoudens meewegen. En dan is het nog de vraag of we iedereen met problematische schulden eraan toe is om geholpen te worden. Ter vergelijking: ruim de helft van de Nederlandse volwassenen heeft overgewicht, maar niet iedereen wil hulp. We zetten ook geen diëtist in een winkel voor grote maten. Hoeveel druk moeten we willen uitoefenen op mensen met schulden? In gemeente Rotterdam loopt een project waarin alle schulden worden afgekocht. Je zou denken dat mensen drie rijen dik in de rij staan om in aanmerking te komen, maar dat is niet zo. Schuldhulpverlening is vrijwillig. Net als hulp bij roken, drinken en overgewicht. Tegelijkertijd weten we ook dat geldstress verlammend werkt. We moeten een balans vinden waarin we mensen opzoeken én ruimte geven.’
Het is belangrijk dat ons beeld van de problematiek klopt vóórdat we beleid maken.

Is het beleid dan simpelweg niet effectief genoeg?
‘We weten niet goed hoe het komt dat de schuldenproblematiek niet afneemt. Wat we wel weten is dat we ons lang niet altijd baseren op juiste informatie. In de motivatie van een wetsvoorstel stond bijvoorbeeld dat het helpt om mensen met schulden actief te benaderen, maar in de onderzoeken die ten behoeve daarvan werden opgevoerd stond dat dit nog niet duidelijk was. Zo wordt er ook veel gezegd dat de overheid de grootste schuldeiser is. Dat klopt niet, want dat is de private sector. Ondertussen heeft de overheid haar schuldregeling gehalveerd in een poging mensen aan te moedigen om hulp te zoeken. Maar we hebben nooit onderzocht of de duur van de schuldsanering daadwerkelijk een drempel vormde. Het is belangrijk dat ons beeld van de problematiek klopt vóórdat we beleid maken. Ik bestudeer specifiek de werking van het privaatrecht en we hebben heel veel wetgeving gecreëerd en daaromheen werkwijzen aangepast. Allemaal om de drempel voor mensen met schulden te verlagen. Maar ondanks al die maatregelen groeide de schuldenproblematiek, terwijl de armoede daalde en het gebruik van schuldhulpverlening gelijk bleef.’

Hoe krijgen we effectiever beleid tegen schuldenproblemen?
‘Er is een groot probleem waar we als maatschappij niet goed mee omgaan. Het zou kunnen dat we geen grip op het probleem krijgen omdat we definities niet nauwkeurig gebruiken en er soms gewoon dingen worden beweerd die niet waar zijn. In mijn oratie werp ik een aantal onderzoeksvragen op die eerst beantwoord moeten worden voordat we beter beleid kunnen maken. Een belangrijke is: Wat zijn de belangrijkste redenen dat mensen geen hulp zoeken of accepteren?’

Kan het recht nog iets betekenen?
‘We moeten kritisch zijn. Wat heeft het recht nou echt opgeleverd in de schuldenproblematiek? Ik denk dat het recht geen eerlijke kans heeft als de onderliggende beelden niet kloppen. Dat is problematisch, omdat we de plicht hebben om het recht zorgvuldig in te zetten en te zorgen dat beloftes worden waargemaakt. Het privaatrecht kan pas echt wat betekenen als we het probleem op een goed onderbouwde manier aanpakken in plaats van op de huidige emotioneel onderbouwde wijze.’

CV
Nadja Jungmann houdt haar oratie op 4 december. Ze werd benoemd tot bijzonder hoogleraar Bijzondere aspecten van het privaatrecht (specialisatie schuldenproblematiek) in 2022. Jungmann werkt ook als Lector op de Hogeschool Utrecht en is trainer gespreksvaardigheden. Daarnaast is ze ambassadeur bij 113 Zelfmoordpreventie.

Bron: uva.nl

Dit bericht is 2 keer gelezen.